Falen is balen! Over faalangst

Faalangst; er is veel over en van te zeggen. Iedereen -ik generaliseer bewust- faalt wel eens in zijn leven. Niemand is namelijk perfect. Afhankelijk van de faalervaring en de gevolgen hiervan, hoeft dit niet te betekenen dat je automatisch faalangstig wordt.

Wat is falen eigenlijk? Niets anders dan dat je iets niet gelukt is of niet lukt. So what, we zijn allemaal mensen en fouten maken is menselijk, toch?

Met faalangst word je niet geboren, alhoewel het ene karakter gevoeliger is dan het andere voor druk van buitenaf. Bekend is dat als de ouder(s) zelf faalangstig zijn, kinderen een groter risico lopen om dit ook te krijgen. Niet zo zeer vanuit genetisch, biologisch oogpunt, maar vanuit systemisch oogpunt. Ook al proberen ouders faalangst te verbergen, kinderen merken dit toch. Immers ouders en kinderen leven in een gezinssysteem, waardoor ouders, soms ongemerkt of ongewild, voorbeeld zijn voor of geven aan de kinderen. Bijvoorbeeld wanneer ouders onzeker zijn of altijd van alles perfect willen doen.

Want juist perfectionisme is verbonden aan faalangst; wanneer het kind niet voldoet aan eigen eisen of verwachtingen of aan die van anderen, vindt het dat het faalt, ook al zeggen omgeving of anderen dit niet. Daarbij speelt innerlijke prestatiedrang soms ook een rol. Je kunt je hierbij afvragen of perfectionisme/prestatiedrang aangeboren is of aangeleerd is. Ondergetekende kan hierover meepraten.

Perfectionisme, prestatiedrang of faalangst?

Tot ver in mijn volwassenheid dacht ik dat ik niet faalangstig was. Sterker nog, ik beschouwde het als een zwakte. Normen en waarden van huis uit meegekregen gingen over altijd je best doen of de beste zijn. Tsja, is mijn perfectionisme en prestatiedrang dan aangeboren of aangeleerd? Totdat ik de opleiding voor therapeut ging doen met verplichte leertherapie. Toen werd mij duidelijk dat ik als kind al last had van faalangst en dit altijd verborgen had onder het juk van perfectionisme en presteren. Dit uitte zich niet alleen in cognitieve prestaties, maar ook op sociaal gebied.

De perfecte vrouw, zus, dochter en moeder zijn is best vermoeiend op den duur. Onbewust en ongewild heb ik dit overgebracht op mijn kinderen. Perfectionisme en faalangst rulen in onze familie. Inmiddels heb ik de faalangst in mij herkend en erkend en durf ik fouten te maken. Al zal het waarschijnlijk nooit van harte gaan. Ik heb gemerkt dat het leven dan gewoon doorgaat of anderen mij nu aardig, onaardig, leuk, lief, slim of stom vinden. Ik ben steeds minder afhankelijk aan het worden van de reacties van anderen. En dat voelt goed!

Want de gevolgen van faalangst zijn niet mis, zoals stress, nagelbijten, stotteren, zweten, paniekaanvallen, slapeloosheid, buikpijn/buikloop, trillende handen, hartkloppingen. Kortom door faalangst kun je je zowel lichamelijk als geestelijk rot voelen. Dus het is van belang om faalangst te gaan herkennen bij je kind (of bij jezelf), dan kun je er wat aan doen.

Soorten faalangst

Faalangst kan onderverdeeld worden in verschillende gebieden en zich uiten middels actieve (positieve) faalangst of passieve (negatieve)faalangst.

Cognitieve faalangst; kind is bang om met studie/leerprestaties (huiswerk, proefwerken, examens) niet te voldoen aan verwachtingen van het systeem (cijfers), omgeving (medeleerlingen, leerkrachten) ouders of zichzelf.

Fysieke faalangst; kind is bang dat het uiterlijk (gezicht, haren, lichaam) niet voldoet aan heersende wensen, (mode)beelden, eisen vooral vanuit de omgeving, magazines, tv.

Sportieve faalangst; kind is bang dat sportprestaties niet lukken (sportwedstrijden, gymnastiek).

Sociale faalangst; kind is bang om zich in of voor groepen te bewegen en/of te uiten (spreekbeurten, volle kamer met visite, feestjes).

Bij actieve faalangst zie je meestal dat de faalangst het kind aanzet tot grote concentratie en goede prestaties, structuur en georganiseerd te werk gaan met nauwkeurigheid tot het bot. Wanneer het kind goed presteert denkt deze dat dit altijd gerelateerd is aan de (vaak overmatige) inspanningen/voorbereidingen. Dit sterkt het kind om zich te blijven inspannen uit angst om te falen. Als de prestaties/resultaten minder zijn dan verwacht of gehoopt, wijt het kind dit eveneens aan de inspanningen en vindt het dat het de volgende keer nog meer en beter zijn best moet doen. Zo ontstaat vaak een vicieuze cirkel neigend naar perfectionisme/ prestatiedrang.

Bij passieve faalangst zie je dat het kind gaat onderpresteren (minder presteert dan verwacht kan worden van het kind) en uitstelgedrag laat zien. Het onderpresteren en uitstellen wordt aangezet door angst. Wanneer dan inderdaad de prestaties/resultaten niet zijn wat verwacht wordt, wordt aan het kind bevestigd dat het inderdaad faalt. Zo wordt de faalangst sterker en de gedachte dat het toch niet gaat lukken ook. Met vaak als gevolg dat het kind denkt dat het geen zin heeft om nog zijn best te gaan doen, immers het faalt toch steeds. Eveneens een vicieuze cirkel waarbij het kan lijken dat het kind gemakzuchtig of lui is, maar waar vaak faalangst een bepalende rol speelt.

Falen is balen! Wat moet of kun je met faalangst?

Wat moet of kun je met faalangst? Er bestaan veel faalangsttrainingen op elk gebied. Ik prefereer aandacht geven aan het (moeten) presteren en/of perfect (willen of moeten) zijn; van het kind zelf of van de omgeving. Wanneer een kind leert dat met een tandje minder, de wereld ook doordraait en het kind nog steeds goed is zoals het is, zie je vaak de faalangst verminderen.

Door de lat wat minder hoog te leggen en het kind succeservaringen te laten krijgen en voelen, neemt het zelfvertrouwen en het zelfbeeld toe en de faalangst af. Het veelgehoorde ‘’je leert van je fouten’’ wordt bij dit onderzoek uit 2008 tegengesproken; het laat zien dat jonge kinderen tot een jaar of elf dat nu juist niet doen en dat zij meer baat hebben bij positieve feedback. Als scholen, sportclubjes/verenigingen dit nu zouden onderschrijven en toepassen, dan denk ik dat dit heel wat druk bij ouders en kind en faalangst zou schelen.

[ssba]